Age Structure of Population of Endemic Species Chondrostoma Phoxinus HECKEL, 1843 (Teleostei: Ostaryophysi, Cyprinidae) From Busko Lake

Abstract

Raspolažući aktualiziranim podacima o kvantitativnom i kvalitativnom sastavu različitih ribljih populacija u Buškom jezeru, kao i činjenicom opasnosti od dominacije alohtonih ribljih vrsta nad autohtonim, posebna pažnja je i u pogledu analize dobne i spolne strukture ciljano usmjerena prema endemskim ribljim vrstama jezerskog ekosistema među kojima je svakako posebno mjesto imala vrsta Chondrostoma phoxinus. Vrsta Chondrostoma phoxinus Heckel, 1843 (poznatija kao podbila) je opisana na osnovu primjeraka iz Sinja (Hrvatska), a nešto kasnije je pronađena i na teritoriji Bosne i Hercegovine, preciznije rečeno u Buškom jezeru (vještačkoj akumulaciji formiranoj 1974. godine na južnom dijelu Livanjskog polja), koja je prethodno postojala kao prirodni hidrografski, močvarni ekosistem. Materijal, vrste Chondrostoma phoxinus Heckel, 1843, je sakupljan periodično od aprila 2003. do septembra 2004. godine te tokom 2007. i 2008. godine standardnim ihtiološkim metodama. Izlov je rađen na prethodno označenim i pristupačnim lokalitetima gdje je postavljeno ukupno 200 m mreže različitih promjera okaca. Detaljnija obrada ihtiomaterijala, sastojala se u utvrđivanju uzrasnih kategorija pregledom krljušti, skidanih uvijek s desne strane trbuha odmah ispod osnove leđnog peraja. Nakon toga, brojanje skleritnih prstenova rađeno je pomoću binokularnog mikroskopa Binokulares LED Schulmikroskop BA 658. Za statističku obradu podataka korišten je softverski program „SPSS for Windows 15,0“. Činjenice jesu da u piramidi brojnosti pojedinih uzrasnih klasa, najmlađe uzrasne klase, pod normalnim uslovima su rasprostranjenije, dok kod starijih, prirodna smrtnost ili, pak, smrtnost prouzrokovana spoljašnjim uticajima smanjuje brojnost jedinki (Georgiev, 1986). Pregledom svih jedinki podbile (252), izlovljene u periodu istraživanja, samo 5 je izlovljeno u uzrasnoj klasi 1+, pri čemu su to 4 mužjaka i jedna ženka. U uzrasnoj klasi 2+, izlovljeno je ukupno 17 jedinki – 12 mužjaka i 4 ženke. U uzrasnoj klasi 3+, brojnost izlovljenih jedinki je veoma visoka i iznosi 44, od čega su 32 mužjaka i 12 ženki. Struktura spolova u brojčanom omjeru se naglo mijenja u višim dobnim klasama, te je tako u uzrasnoj klasi 4+, od ukupno 79 jedinki, 60 jedinki ženskog spola, a samo 19 jedinki muškog, itd. Detaljnija statistička analiza, uz korištenje χ2, pokazuje postojanje statistički značajne razlike između posmatranih jedinki podbile određenog spola i utvrđene starosne dobi. Za ovu analizu uzete su samo jedinke podbile kod kojih je određena i spolna i uzrasna kategorija, što se odnosi na 205 jedinki te vrste. Također su logički grupirane uzrasne klase prema reproduktivnom periodu na nivou mlađih jedinki, reproduktivno zrelih i starijih jedinki s izraženim periodom stagniranja. Statistička analiza u ovom slučaju, pokazuje granicu značajnosti ili signifikantnosti kod istraživanih jedinki podbile na nivou 0,004, ili 99,6 %. Iz toga proizilazi da je najveći broj jedinki muškog spola izlovljen u starosnoj kategoriji 3+, što predstavlja 36,8% ukupnog broja utvrđenih jedinki muškog spola (87) u analiziranom materijalu. S druge strane, najmanji broj jedinki muškog spola zabilježen je u uzrasnoj klasi 7+, odnosno samo jedna, ili 1,1%. Razmatrajući zastupljenost jedinki podbile ženskog spola u određenim uzrasnim kategorijama, iznenađuje činjenica o izrazitoj brojnosti ženki starosne dobi 4+. Registriranih 60 jedinki, u ukupnom broju jedinki ženskog spola, ima udio od visokih 50,8%. Procentni odnos ženki u uzrasnoj klasi 4+, prema ukupnom broju od 79 izlovljenih jedinki u toj uzrasnoj kategoriji, prilično je visok i iznosi 75,9%. I, konačno, taj broj jedinki ženskog spola u uzrasnoj klasi 4+, u poređenju s ukupno izlovljenim brojem jedinki podbile (252), izražen procentualno, iznosi 23,8%. Ovaj podatak, koji se odnosi na dominaciju ženki u ukupnoj populaciji, a posebno u reproduktivno izražajnijem periodu (klasa 4+), daje pozitivne rezultate u trendu rasta i dinamike opstanka populacije. Slijedeći dalje rezultate analize odnosa spolova u preostalim uzrasnim kategorijama, zapaža se izrazitija brojnost jedinki ženskog spola. Tako uzrasna kategorija 5+ (30 ženki) u ukupnom broju registriranih ženki u izlovu čini udio od 25,4%, a u uzrasnoj kategoriji 6+, (11 ženki) predstavlja 9,3%. Slična razmatranja mogu se iskazati i za jedinke muškog spola u uzrasnim klasama 2+, 3+, 4+, 5+, 6+. U uzrasnoj klasi 1+ prisutne su 4 jedinke muškog spola, u klasi 2+ prisutno je 12 jedinki, a 32 jedinke muškog spola prisutne su u uzrasnoj klasi 3+, iz čega proizilazi zaključak o nešto većoj brojnosti mužjaka u odnosu na ženke u tim uzrasnim klasama. S druge strane, nešto manje (19) jedinki muškog spola u uzrasnoj klasi 4+, 13 u uzrasnoj klasi 5+, te 6 mužjaka podbile u uzrasnoj klasi 6+, znači konstataciju znatnije brojnosti i zastupljenosti jedinki ženskog spola u reproduktivno zrelijoj dobi i ponovni dokaz pozitivnog trenda rasta populacije te vrste. Veća brojnost jedinki podbile ženskog spola, može se usko povezati i s mrijesnim periodom (kasno proljeće), kad je i brojčano najbogatiji izlov tokom cijelog perioda istraživanja. S obzirom da je distribucija jedinki određenih uzrasnih kategorija vrlo usko povezana sa sezonskim pojavnostima, brojnost jedinki podbile u pojedinim izlovnim sezonama tokom dvije godine istraživanja varira – 79 jedinki dobi 4+, 44 jedinke dobi 3+, 43 jedinke u uzrasnoj kategoriji 5+ itd. Pri tome je posebno uočljiva brojnost jedinki izlovljenih u sezoni proljeće – ljeto, 2007. godine, gdje je opisano ukupno 70 jedinki, od kojih je najveća zastupljenost uzrasne klase 4+ (31 jedinka), što je vezano uz aktivnost očekivanog mrijesnog perioda. Veliki broj jedinki izlovljen je i u sezoni jesen – zima, 2007. godine, tačnije, 65 jedinki skoro podjednako zastupljenih u svim uzrasnim klasama, dok je iduća proljetna sezona, 2008. godine, obilježena nešto manjim brojem registriranih jedinki (45), također s većom brojnošću jedinki starosne dobi 4+. U ovako profiliranim radovima koji obrađuju autohtonu, a posebno endemičnu ihtiofaunu naše Zemlje, krajnji cilj u sveopćem monitoringu biološke raznolikosti jeste utvrditi stepen narušenosti ekoloških niša usljed degradacijskog učinka abiotičkih i biotičkih faktora koji su izražajniji u novonastalom akumulacijskom bazenu Buško jezero. Direktna je povezanost i posljedična reakcija narušenog staništa i ugroženosti autohtonih ribljih populacija čijim smanjenjem direktno mijenjamo sliku biodiverziteta tog područja.